James Dean rommelde wat aan met kleine betekenisloze rolletjes, voornamelijk voor televisie, voor hij in 1953 werd gecast voor de complexe, veeleisende verfilming van John Steinbeck’s roman East of Eden, die pas een jaar eerder was uitgekomen. Dean maakte er naam voor zichzelf door meteen te beginnen improviseren. Maar hij legde er tegelijk de fundamenten mee voor z’n imago van vrijgevochten rebel. Dat sloeg aan bij de jeugd van de fifties en Dean werd meer legende dan vlees. En dat is hij nog steeds.

De perfecte rol

In Rebel Without a Cause geeft Dean gestalte aan een 17-jarige jongere (Jim) die zich door z’n omgeving onbegrepen voelt en het na een verhuis meteen aan de stok krijgt met zowel de plaatselijke arm der wet en worstelt om zich een plaats tussen de lokale jeugd te verwerven. Meng er nog het onvermijdelijke mooie buurmeisje - al decennia lang een constante in de Amerikaanse popcultuur - bij en je hebt bijna alle ingrediënten. Bij het ‘rebelse’ moet je overigens wel een kanttekening plaatsen. In de jaren vijftig gaat het dan om melk drinken uit de fles en een das dragen op een hemd met korte mouwen. Maar er wordt wel gerookt dat het een lieve lust. Het waren nu eenmaal andere tijden.

En auto’s? Ja, die zijn er natuurlijk ook, al is dit geen prent die helemaal om de auto draait. Maar zelfs zonder vierwieler had James Dean hier z’n plaats kunnen opeisen, omdat hij nu eenmaal onlosmakelijk met het begrip verbonden is. Tragisch, omwille van z’n passie voor autoracen en z’n nog steeds in intrige gehulde dodelijke ongeluk met z’n Porsche.

“Zelfs zonder vierwieler had James Dean hier z’n plaats kunnen opeisen”

In de jaren vijftig had de automobiel zich - veel meer dan toen al in Europa het geval was - stevig ingewerkt in het dagelijkse leven van de immer groter wordende Amerikaanse middenklasse. En de automobiel speelt een sleutelrol tijdens twee kantelmomenten in de prent. Wanneer Jim’s Mercury Coupé uit 1949 wordt gevandaliseerd om hem tot een gevecht uit te dagen. De meest cruciale is de “Chickie Run”. Een wedstrijdje waarin twee gestolen auto’s (met Dean als Jim en Corey Allen als slechterik Buzz) met een rotvaart richting klif accelereren en waarbij de laatste om eruit te springen tot winnaar wordt gekroond. De scene is een klassieker.

Slechts drie films

James Dean speelde in slechts drie films een hoofdrol, maar beleefde de release alleen van de eerste. Rebel Without a Cause kwam uit op 27 oktober 1955, terwijl het tieneridool al op 30 september van dat jaar om het leven kwam. In 1956 volgde tenslotte nog Giant, waarin Dean samen met Elizabeth Taylor en Rock Hudson te zien was.

Voor z’n rol in East of Eden kreeg Dean in 1955 postuum een oscarnominatie. Dat was nog nooit eerder gebeurd.